UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO, tzw.: UKŁAD DOKREWNY:
PrzestrzeĹ Krakowa
UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO,
tzw.: UKŁAD DOKREWNY:
Reguluje czynności różnych tkanek i narządów za pośrednictwem substancji chemicznych wydzielanych do krwi – hormonów. Tym działem medycyny zajmuje się endokrynologia.
Gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) nie mają przewodów wyprowadzających. Ich wydzielina to hormon. Hormony dostają się bezpośrednio do układu krążenia, płynu rdzeniowo-mózgowego lub tkanek. Wywierają wpływ na różne procesy życiowe organizmu. Gruczoły dokrewne to:
* przysadka – leży na podstawie mózgu, ma wielkość pestki czereśni. Wydziela: hormon wzrostu (somatotropina), hormon tyreotropowy, kotrtykotropowy, folikulotropowy, hormon luteinizujacy, prolaktynę, hormon melanotropowy, dwa neurohormony – wazopresynę i oksytocynę.
* szysznka – to część nadwzgórza w międzymózgowiu. Kształtem przypomina spłaszczony stożek o dług. 8-12 mm. Wydziela melaninę oraz związki polipeptydowe.
* tarczyca – tzw. gruczoł tarczowy; leży na szyi po obu stronach krtani i przed górną częścią tchawicy. Wytwarza tyroksynę, trójjodotyroninę i kalcytoninę. Wychwytuje jod z krwi, prowadzi syntezę hormonów, magazynuje je w koloidzie i uwalnia do krwi.
* przytarczyce – tzw. gruczoły przytarczyczne; najczęściej występują w liczbie czterech. Leżą na tylnej powierzchni płatów tarczycy. Wielkością i kształtem są zbliżone do ziarnka grochu. Wydzielają parathormon (PTH).
* grasica – zob. Układ chłonny
* nadnercza – tzw. gruczoły nadnerczowe; leżą w jamie brzusznej na górnym końcu nerek. Mają kształt trójkątów i półksiężyców. Wydzielają głównie kortyzol, kortykosteron, adrenalinę i noradrenalinę.
* narząd wysypowy trzustki – stanowi 1% masy gruczołu trzustki; wydziela: glikagon, insulinę, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy.
* jajniki – zob. Hormonalna regulacja czynności płciowych
* jądra - zob. Hormonalna regulacja czynności płciowych
HORMONY PODWZGÓRKOWE
Podwzgórze jest częścią mózgu odpowiedzialną za regulacje narządów wewnętrznych organizmu. Wytwarza hormony:
* o działaniu pobudzającym lub hamującym uwalnianie hormonów przysadki
* uwalniane do krwiobiegu, działają na odległe narządy wewnętrzne – wazopresyna i oksytocyna.
Niedobór wazopresyny powoduje moczówkę prostą, nadmiar – tzw. chorobę nadmiaru wody. Wydzielanie wazopresyny hamuje alkohol etylowy.
Oksytocyna działa na gruczoł mleczny, powoduje kurczenie się przewodów mlecznych w celu wytrysku mleka z brodawek. Wzmaga też skurcze macicy podczas porodu i podczas stosunku płciowego.
HORMONY PRZYSADKI
Część gruczołowa przysadki wytwarza i wydziela do krwi hormony:
* hormon wzrostu – działa na przemianę materii w różnych tkankach; pobudza uwalnianie kwasów tłuszczowych z tłuszczów tkanki tłuszczowej; zmniejsza zużycie glukozy przez mięsnie i zwiększa jej wytwarzanie w wątrobie; zwiększa transport aminokwasów przez błony komórkowe. Działania te docelowo powodują wydłużanie się kości i liniowe wzrastanie ciała – prawidłowe ich funkcjonowanie warunkują prawidłowy wzrost. Wydzielanie tego hormonu bardzo ważne jest w okresie płodowym i u noworodków; później się zmniejsza, ale w dalszym ciągu jego wydzielanie jest na wyższym poziomie niż u dorosłych. W ciągu doby wydzielanie hormonu wzrostu jest zmienne: w nocy znacznie większe niż w ciągu dnia, wzrasta podczas wysiłku fizycznego, w sytuacjach stresu i głodu; a jego poziom znacznie zmniejsza się po posiłku.
Niedobór tego hormonu powoduje zahamowanie wzrostu; nadmiar powoduje gigantyzm (nadmierny wzrost). Nadmiernemu wydzielaniu hormonu wzrostu towarzyszy najczęściej cukrzyca.
* prolaktyna – pobudza wytwarzanie i wydzielanie mleka przez gruczoł mleczny; wydzielanie tego hormonu wzrasta po porodzie i utrzymuje się na wyższym poziomie podczas laktacji, wzrasta także podczas stosunku płciowego.
* beta-endorfina – wydzielana jest pod wpływem bodźców stresowych.
* tzw. hormony tropowe – wywierają wpływ na czynność kory nadnerczy, tarczycy, jąder i jajników. Ich nadmiar może powodować przerost kory nadnerczy. Ich wydzielanie zwiększa się najczęściej pod wpływem zimna i w stanach wzmożonego napięcia emocjonalnego.
* melanotropina – pobudza syntezę i odkładanie melaniny (barwnika) w komórkach skóry. Jej wydzielanie hamują hormony kory i rdzenia nadnerczy. W chorobach nadnerczy melanotropina wywołuje przebarwienia skórne.
HORMONY TARCZYCY
* tyroksyna i trójjodotyronina – hormony te zawierają w swoich cząsteczkach 4 lub 3 atomy jodu. Wzmagają tempo przemiany materii w większości tkanek organizmu. Ich wydzielanie zwiększa się pod wpływem zimna oraz w stanach wzmożonego napięcia emocjonalnego.
PARATHORMON
hormon peptydowy wydzielany przez przytarczyce. Jest niezbędny do życia.
* zwiększa uwalnianie wapnia z kości
* stymuluje przemianę komórek kościotwórczych
* hamuje wydzielanie wapnia przez nerki
* zwiększa wydalanie fosforanów i wzmaga syntezę wit. D3 (kalcytriolu) w nerkach
Niedobór parathormonu powoduje tężyczkę – groźną chorobę, w wyniku której następuje nadmierna pobudliwość skurczowa mięśni.
KALCYTONINA
hormon peptydowy wydzielany przez tarczycę i przytarczyce.
* zwiększa odkładanie wapnia i fosforanów w kościach
* hamuje wydzielanie wit. D3 w nerkach
KALCYTRIOL – CZYNNA POSTAĆ WITAMINY D3
hormon będący pochodną cholesterolu, wytwarzany w nerkach.
* zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach
* stymuluje uwalnianie wapnia z kości
HORMONY KORY NADNERCZY
hormony wytwarzane z cholesterolu w korze nadnerczy.
* mineralokortykosteroidy – zwiększają wchłanianie zwrotne soli, wody oraz wydalanie potasu; nadmiar tych hormonów powoduje nadmierne zatrzymywanie się wody i jonów sodu w organizmie, a to skutkuje nadciśnieniem i obrzękami; niedobór tej grupy hormonalnej powoduje odwodnienie.
* glikokortykosteroidy – hormony te działają na przemianę materii w wielu narządach; powodują podwyższenie stężenia glukozy we krwi; zwiększają uwalnianie kwasów tłuszczowych w tkance tłuszczowej; we wszystkich tkankach (oprócz wątroby) zwiększają rozkład białek; ich prawidłowa gospodarka ma ważne znaczenie w adaptacji człowieka przy różnych warunkach stresowych; wywierają ogólne działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne; pobudzają też produkcję krwinek czerwonych; zwiększają przesączanie kłębuszkowe w nerkach. Ich wydzielanie zwiększa się pod wpływem: emocji, wysiłku fizycznego, zimna lub wysokiej temperatury otoczenia, urazu, krwotoku, chorób zakaźnych.
* androgeny nadnerczowe – działają podobnie do testosteronu; przyczyniają się do rozwoju wtórnych męskich cech płciowych; zwiększają syntezę białek w tkankach.
HORMONY RDZENIA NADNERCZY - adrenalina i noradrenalina
* wytwarzane są w mózgu, działają prawie na wszystkie tkanki
* zwiększają siłę i częstość skurczów serca
* rozkurczają mięsnie gładkie oskrzeli
* hamują motorykę i rozkurczają mięsnie gładkie przewodu pokarmowego
* ich wydzielanie wzrasta przy obniżonej zawartości glukozy we krwi, w stanach niedotlenienia
* adaptują przystosowanie organizmu do sytuacji stresowych
HORMONY TRZUSTKI:
INSULINA – hormon działający na przemianę materii w różnych tkankach.
* zwiększa transport glukozy do wnętrza tkanek przez błonę śluzową
* zwiększa syntezę białek w mięśniach szkieletowych
* powoduje wzrost syntezy tłuszczów w tkance tłuszczowej
* wydzielanie insuliny zwiększa się po jedzeniu
* zmniejsza się pod wpływem głodu oraz np. podczas wysiłku fizycznego
* niedobór insuliny lub zmniejszona wrażliwość tkanek na jej działanie powodują cukrzycę
GLUKAGON - hormon działający głównie na wątrobę
* zwiększa tempo uwalniania glukozy do krwi
* pobudza rozkład białek
* zwiększa rozkład tłuszczów
* wzmaga siłę skurczów serca
* wydzielanie glukagonu obniża się po spożyciu węglowodanów
* wzrasta po spożyciu białek i tłuszczu, podczas głodu, podczas wysiłku fizycznego i różnych sytuacjach stresowych
SOMATOSTATYNA – hormon, który hamuje wydzielanie insuliny i glukagonu
* nie poznano dotąd fizjologicznych mechanizmów wydzielania tego hormonu
* poza trzustką wydzielany jest także w mózgu
POLIPEPTYD TRZUTKOWY – hormon, który hamuje wydzielanie enzymów trzustkowych
* hamuje skurcze pęcherzyka żółciowego
ERYTROPOETYNA – hormon wydzielany w nerkach; pobudza wytwarzanie krwinek czerwonych w szpiku kostnym; niedotlenienie nerek i działanie testosteronu powodują zwiększenie wydzielania tego hormonu.
ANGIOTENSYNA II – hormon peptydowy powstający we krwi; kurczy naczynia krwionośne i zwiększa uwalnianie noradrenaliny.
PRZEDSIONKOWY PEPTYD NATRIURETYCZNY – hormon peptydowy wydzielany przez komórki mięśnia sercowego.
* wywiera silne działanie na nerki poprzez zwiększone wydalanie wody, sodu i w mniejszym stopniu potasu.
* rozszerza naczynia krwionośne
HORMONY TKANKOWE:
* hormony przewodu pokarmowego – regulują czynności poszczególnych części układu pokarmowego: wydzielanie soków trawiennych, wydzielanie insuliny i glukagonu.
* wazoaktywny peptyd jelitowy – substancja wytwarzana w układzie nerwowym, spełnia role neuroprzekaźnika; rozkurcza mięsnie gładkie naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, oskrzeli; pobudza rozkład glikogenu w wątrobie.
* neurotensyna – hormon peptydowy wydzielany w układzie nerwowym i jelicie; wpływa na termoregulację; kurczy mięsnie gładkie przewodu pokarmowego; rozkurcza naczynia krwionośne; hamuje wydzielanie insuliny.
* peptydy opiatowe (substancje morfinopodobne) – wytwarzane i uwalniane w układzie nerwowym i w przysadce; działają przeciwbólowo; reguluja proces przyjmowania pokarmu.
* substancja P – polipeptyd wytwarzany w układzie nerwowym; przekazuje informacje bólowe; kurczy mięsnie gładkie przewodu pokarmowego i oskrzeli; rozkurcza naczynia krwionośne.
* histamina – hormon uwalniany w wielu tkankach w miejscach objętych stanem zapalnym lub odczynami alergicznymi; rozszerza naczynia krwionośne i zwiększa ich przepuszczalność; silnie kurczy oskrzela, macicę; stymuluje wydzielanie soku żołądkowego.
* serotonina – jest magazynowana w płytkach krwi i uwalniana przy ich rozpadzie; w układzie nerwowym jest neuroprzekaźnikiem; silnie kurczy mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego i oskrzeli.
* kininy – substancje peptydowe wytwarzane we krwi z białek osocza; rozszerzają naczynia krwionośne w miejscach objętych stanem zapalnym.
* eikozanoidy – pochodne wielonienasyconych kwasów tłuszczowych; ich działanie nie zostało dokładnie poznane; w większości rozszerzają naczynia krwionośne, hamują wydzielanie soku żołądkowego, pobudzają motorykę przewodu pokarmowego; w nerkach hamują wchłanianie zwrotne wody i sodu; działają kurcząco i rozkurczająco na mięsnie układu oddechowego; niektóre kurczą mięsień macicy; bora udział w procesach immunologicznych.
Zródło.zdrowastrona.